znaczenie wyrazu arbitralny

Opublikowano:

Szanowni Państwo,

W wielu książkach i skryptach dotyczących nauk przyrodniczych i ścisłych spotkałem się z użyciem słowa „arbitralny” w znaczeniu „odgórnie ustalony, ogólnoprzyjęty, konwencyjny”. Mowa najczęściej o pewnych umownych granicach czy progach ustanowionych na drodze porozumienia, nie zaś na podstawie danych doświadczalnych etc.Przykładowo: jeśli współczynnik A jest wyższy niż 0,7, to uznaje się, że dane są skorelowane. „0,7” jest właśnie tym „arbitralnym” progiem.Pewne wątpliwości zasiał fakt, iż większość słowników podaje „arbitralny” jako synonim „bezwzględnie narzuconego w sposób niedopuszczający sprzeciwu” – tak, jakby to słowo miało negatywny wydźwięk.

Stąd moje pytania – jakie skojarzenia powinno nasuwać coś „arbitralnego”? Czy takiego słowa możemy użyć do opisu czegoś, jak wspomniałem, „odgórnie ustalonego” tak, by nasza wypowiedź brzmiała neutralnie?

Z poważaniem

Daniel Zakaszewski

Użytkownicy języka polskiego często zmieniają lub modyfikują znaczenia wyrazów zapożyczonych, co najczęściej nie znajduje aprobaty normatywistów. Słowo arbitralny pochodzi z łac. arbitralis – polubowny, pojednawczy, od arbiter – rozjemca, sędzia polubowny; pan, władca. Jego znaczenie w języku polskim to wg „Uniwersalnego słownika języka polskiego” pod red. S. Dubisza: ‘ a) niedopuszczający sprzeciwu, b) narzucający komuś swoje zdanie, nieznoszący sprzeciwu, apodyktyczny’, wg „Słownika współczesnego języka polskiego” pod red. B. Dunaja: ‘narzucający bezwzględnie swoje stanowisko, nieznoszący sprzeciwu, bezwzględny, apodyktyczny, samowolny’. Arbitralne mogą być decyzje, sądy; arbitralne rozstrzygnięcie sporu; arbitralny ton wypowiedzi. Arbitralny nie oznacza więc, jak Pan sugeruje, „konwencjonalny, ogólnie przyjęty”. Doszło tu do rozszerzenia znaczenia. Wartość znaczeniowa tego wyrazu ma zabarwienie emocjonalne, motywowane pragmatycznie. Ujemne nacechowanie tkwi w wyrazie implicite [tak jak na przykład w wyrazie oferma – niezdarny, niezaradny; fajtłapa].

Katarzyna Jachimowska

Powrót