Szyk przydawki przymiotnej ma charakter zmienny. Kiedy wyraz pełniący tę funkcję jest zwykłym określeniem charakteryzującym, umieszczamy go przed rzeczownikiem, np. miły kolega, granatowe krzesło. Jeśli jednak przydawka stanowi element terminu bądź ogniwo zbioru podobnych pojęć (np. nazw stanowisk, nazw różnych typów produktów itd.), umieszczamy ją zazwyczaj po wyrazie określanym, np. serek śmietankowy, samochód osobowy, matematyka stosowana. W pierwszym wypadku mówimy o przydawce jakościowej (którą można stopniować), w drugim zaś – o przydawce gatunkującej (która nie podlega stopniowaniu i pozostaje w żywym związku semantycznym z pewną grupą innych jednostek wyodrębniających, w odniesieniu do serka śmietankowego zbiór ten reprezentowałyby takie określenia, jak np. truskawkowy, waniliowy, ziołowy).
Zdarza się, że przydawkę gatunkującą stawiamy przed rzeczownikiem, co zwykle wynika ze zwyczaju językowego (np. Polskie Radio), a przydawkę jakościową – po rzeczowniku, np. gdy coś wyliczamy bądź zależy nam, by położyć akcent znaczeniowy na członie charakteryzującym. Odejście od tradycyjnego szyku jest też uzasadnione, gdy standardowy układ zakłóca odbiór przekazu, wprowadza semantyczną dwuznaczność.
W postpozycji umieszczamy m.in. przydawkę imiesłowową, kiedy towarzyszą jej inne określenia, np. w zdaniu: Na uczelni pojawił się student słynący z wielkich osiągnięć artystycznych, nie: *Na uczelni pojawił się słynący z wielkich osiągnięć artystycznych student. Kiedy jednak określenie przybiera postać pojedynczego imiesłowu, umieszczamy je przed rzeczownikiem, np. Biegnący mężczyzna spojrzał do tyłu.
Zastanówmy się, nawiązując do jednego z podanych przez Panią zdań, który szyk byłby lepszy: Lubię zapach świeżo upieczonego chleba czy Lubię zapach chleba(,) świeżo upieczonego. Sam w większości kontekstów użyłbym wariantu pierwszego. Drugi mógłby wybrzmieć jako forma dopowiedzenia bądź komunikat, którego nadawca kładzie akcent na wskazywaną cechę. Oba mieszczą się więc w normie.
Człon świeżo upieczony, choć formalnie składający się z dwóch wyrazów ortograficznych, jest pojedynczym składnikiem zdania: znakiem jednej treści myślowej wskazującym na pojedynczą cechę. Z nieco inną sytuacją mielibyśmy do czynienia w wypowiedzeniu: Patrzyłem na chleb świeżo upieczony przez ojca. W tym wypadku człony świeżo i upieczony informują o zamknięciu czynności doraźnie przez kogoś wykonanej. Mówiąc nieco prościej – w pierwszym ze zdań fraza świeżo upieczony ma charakter wyraźnie przymiotnikowy, bliska jest takim określeniom, jak świeży, chrupiący, ciepły. W drugim zaś – przypiszemy jej charakter czynnościowy: składnik upieczony występuje tu w funkcji imiesłowu, który otwiera miejsce dla dopełnienia (przez ojca) i członu okolicznikowego (świeżo).
Analiza zwyczaju językowego Polaków pokazuje, że imiesłów, który tworzy frazę wyłącznie z pojedynczym określeniem o statusie okolicznika, może wystąpić zarówno przed rzeczownikiem, jak i po nim, por. Widziałem szybko biegnącego mężczyznę || Widziałem mężczyznę biegnącego szybko; Spojrzałem na mocno ziewającego ucznia || Spojrzałem na ucznia mocno ziewającego; Przeczesała ręką świeżo umyte włosy || Przeczesała ręką włosy świeżo umyte. Komunikaty umieszczone na pierwszym miejscu brzmią zdecydowanie lepiej.
Bartłomiej Cieśla