Szanowna Pani,
informacja, że „każdy rodzaj męski rzeczownika w liczbie pojedynczej jest męskoosobowym w mnogiej”, jest nie tylko nieprawdziwa, ale i nielogiczna.
Rodzaj gramatyczny jest w polszczyźnie kategorią obejmującą wszystkie odmienne części mowy, ale niejednorodną co do swego charakteru, biorąc pod uwagę różne części mowy. Rzeczownik nie odmienia się przez rodzaj, ale ma stały rodzaj we wszystkich swych formach. Mówiąc o rodzaju gramatycznym rzeczownika, mamy na myśli zdolność rzeczownika do „wywoływania” odpowiednich form określających go wyrazów (miły chłopiec przyszedł, mili chłopcy przyszli, miła pani przyszła, miłe panie przyszły, czyste okno lśniło, czyste okna lśniły). Obserwacja kontekstów i końcówek we wszystkich przypadkach rzeczownika prowadzi do wniosku, że szczególną uwagę należy zwrócić na mianownik i biernik obu liczb, w których zarysowują się największe różnice. Kryterium to pozwala na wyróżnienie 5 klas rodzajowych rzeczownika:
- Rodzaj męskoosobowy, np. pan (panowie), robotnik (robotnicy);
- Rodzaj męskożywotny, np. słoń (słonie), borowik (borowiki), oberek (oberki);
- Rodzaj męskonieżywotny, np. dom (domy), samochód (samochody);
- Rodzaj żeński, np. matka (matki), bergamotka (bergamotki), żyrafa (żyrafy),
- Rodzaj nijaki, np. dziecko (dzieci), słońce (słońca), psisko (psiska)
Rodzaj gramatyczny nie jest ściśle skorelowany z rodzajem naturalnym. Rodzaj męskożywotny mają np. nazwy zwłok (trup), tańców (polonez, oberek), grzybów (maślak, borowik), wirusów i bakterii (gronkowiec), marek samochodów (opel).
Inaczej rzecz się ma z czasownikami właściwymi. W liczbie pojedynczej takie czasowniki w czasie przeszłym trybu oznajmującego możemy postawić w rodzaju męskim (czytał), żeńskim (czytała) lub nijakim (czytało), a w liczbie mnogiej – w rodzaju męskoosobowym (czytali) lub niemęskoosobowym (czytały).
Katarzyna Jachimowska
