Do rozstrzygnięcia Pańskich wątpliwości pomocne będą trzy ogólne wskazania:
a) każdy czasownik i tworzony od niego rzeczownik zakończony na –anie, -enie, -cie mają tzw. rekcję, a więc wymagają do wyrazu podrzędnego jednej konkretnej formy gramatycznej, np. słowo administrować wymaga narzędnika, por. administrować (kim?, czym?) państwem, a wyraz piec łączy się z rzeczownikiem w bierniku, np. piec (kogo?, co?) chleb;
b) jeśli czasownik ma rekcję biernikową (a więc wymaga podrzędnika w bierniku), poprzedzony partykułą przeczącą, zmienia rekcję z biernikowej na dopełniaczową, np. widzę (kogo?, co?) słońce; nie widzę (kogo?, czego?) słońca;
c) większość rzeczowników nieżywotnych rodzaju męskiego biernik równy ma formie mianownika, np. M. stół – B. stół. Zdarzają się jednak sytuacje, gdy wbrew tej ogólnej tendencji forma biernika utożsamiana jest z dopełniaczem, por. M. pomidor – D. pomidora – B. pomidora (rzad. pomidor).
W nawiązaniu do wszystkich tych reguł, wskażę teraz poprawne formy:
1) jem chleb, jem kromkę chleba, jem kromki chleba [jeść ma rekcję biernikową];
2) nie jem chleb, nie jem kromkę chleba, nie jem kromki (l. poj.) chleba [czasownik jeść poprzedzony partykułą nie ma rekcję dopełniaczową]
3) nie jem chleba, nie jem kromki (l. mno.) chleba, nie jem kromek chleba [jak wyżej]
4) jedzenie chleba, jedzenie kromek chleba [rzeczownik odczasownikowy jedzenie ma rekcję dopełniaczową]
5) niejedzenie chleba, niejedzenie kromki chleba (l.poj.), niejedzenie kromek chleba [rzeczownik odczasownikowy niejedzenie ma rekcję dopełniaczową]
6) chcesz banan [czasownik chcieć ma rekcję biernikową. Rzeczownik banan postawiony w bierniku ma dwie oboczne formy: banan, banana. Pierwsza jest rzadsza]
7) chcesz banana [jak wyżej]
8) nie chcę kawałka banana [czasownik chcieć poprzedzony partykułą nie zmienia rekcję z biernikowej na dopełniaczową]
9) nie chcę kawałek banana [jak wyżej]
10) nie chcę banan [jak wyżej, popr. nie chcę banana]
11) nie chcę śliwkę [jak wyżej]
12) nie chcę śliwki (l. poj.)
Bartłomiej Cieśla
